a2o

Symbiotisch ontwaken tussen oud en nieuw

Cultuurminnaars en wandelaars die het Limburgse dorpje Nerem kennen, zijn wellicht ook bekend met de ‘Chocoladefabriek’. Een baken in het Tongerse natuurlandschap. Exact 110 jaar geleden werd hier een peperkoek- en chocoladefabriek opgetrokken door Florent Rosmeulen. Het is het enige Limburgse industriële gebouw in art-nouveau stijl. Het fascinerende en ongebruikelijke ontwerp kan wellicht verklaard worden door het feit dat de aanvankelijke ontwerpers, waaronder de oprichter, geen architecten waren. Gedurende jaren is dit erfgoedpareltje bevroren in de tijd gebleven. Vandaag wordt deze bijna mythische locatie in al haar glorie herbestemd.

Industrieel erfgoed

Beschermde historische gebouwen en sites zijn belangrijk. Of het nu gaat om kerken, historische huizen, scholen of fabrieksloodsen. “We werken zelf vanop een bijzondere locatie – De Silo – gelegen langs het Albertkanaal in Hasselt. Vanuit de recuperatie van in onbruik geraakt industrieel erfgoed, transformeerden we oude graansilo’s tot een huis voor creativiteit en cultuur. Hiermee werd er tevens een nieuwe adem doorheen de buurt geblazen” aldus Stefaan Evers, architect en vennoot bij a2o-architecten.

Beeldbepalende en waardevolle gebouwen beschikken over niet te onderschatten eigenschappen voor de identiteit van dorpen of steden. Wanneer historische gebouwen hun functie verliezen, is herbestemming vaak nog de enige optie voor het behoud ervan, al is het vinden van nieuwe kansen voor deze oude panden geen evidente opdracht. De uitdaging bestaat in het synergetische maatwerk van herbestemming en erfgoedwaarde. Iets wat volledig aansluit bij de filosofie van a2o-architecten. Bart Hoylaerts, architect en vennoot bij a2o-architecten: “We associëren en verbinden mens en ruimte met verleden en toekomst. De gepastheid ontstaat door de maatschappelijke context, de geschiedenis van de ruimte en de culturele achtergrond. Een herbestemming kan bijgevolg ook niet los bekeken worden van de locatie. Erfgoedconsulenten zijn daarom steeds een verrijking, ontwerpen worden er namelijk beter door.”

Eerste betonskelet van Vlaanderen

Op de site kan je moment 2 gebouwen terugvinden: het monumentale balkvormige fabrieksgebouw van 200m – met een totale oppervlakte van maar liefst 10.700m² – en het poortgebouw, beiden opgenomen in de inventaris van waardevolle historische gebouwen. “Het fabrieksgebouw is daarenboven één van de eerste gebouwen van België waarvoor gewapend beton werd gebruikt. Het eerste betonskelet van Vlaanderen.” zegt Bart Hoylaerts. De oorspronkelijke anatomie van het gebouw, alsook de buitenschil, werd behouden. Het 6 meter brede glasraam dat zich aan de centrale ingang bevindt, werd onlangs gerenoveerd en officieel onthuld. Het is het grootste art-nouveau glasraam in een industriële omgeving in Vlaanderen. Bart Hoylaerts: “De nieuwe ingrepen zijn merkbaar. We hebben hier echter geopteerd voor een subtiel contrast tussen oud en nieuw. De imponerende aanwezigheid van de rode baksteenarchitectuur maakte het moeilijk contrasterende materialen toe te voegen. De nieuwe, minimale, toevoegingen werden afgewerkt met sobere en duurzame materialen, onder andere in de vorm van een aanvullende baksteenarchitectuur. Het gebouw heeft geleefd, dat creëert een zekere patina en die wilden we behouden. Met een lichte stoomreiniging werd het gebouw volledig opgefrist.” Hierdoor blijft de architectuurhistorische waarde bewaard.

Het project wordt opgedeeld in polyvalente lofts in het historische fabrieksgebouw met daarnaast nieuwbouwwoningen en -appartementen. In totaal omvat het een handelsruimte en 51 woningen die in grootte variëren, van 70 tot 256m². “Na diepgaand onderzoek en de nodige opmetingen zijn we tot de conclusie gekomen dat de maten van het gebouw perfect waren. We hebben vooral geluisterd naar het bestaande gebouw en zijn typologie. Soms moet je het niet te ver zoeken. Bij a2o zoeken wij het steeds in de eenvoud. Dat levert ook het vaakst de beste resultaten” aldus Bart Hoylaerts.

Bijzonder bij dit soort projecten is dat de iconische kracht van het gebouw in kwestie met functionele inpassingen versterkt kan worden. Bart Hoylaerts: “Bovenop het bestaande gebouw werd een transparante uitbreiding toegevoegd, bestaande uit dubbele beglazing in een stalen constructie.” Steeds in lijn met de vorm van het monumentale gebouw. Bart Hoylaerts: “Om de structuur van de bestaande constructie niet aan te tasten, werd de circulatie naar de units op de eerste verdieping, bovendaks, gebracht. Via een brede passerelle in openlucht kunnen de bovenste woonunits bereikt worden langs een glazen inkom. Door de ruime afmetingen wordt de passerelle meer dan een traditionele circulatie naar de woning, het wordt een ontmoetingsplek. In de toren krijgt elk verdiep zijn invulling. Het gelijkvloers en eerste verdiep worden als kantoorruimte ingevuld, de andere verdiepingen krijgen op hun beurt telkens een invulling als wooneenheid.” Uniek aan dit project is dat de woonunits volledig vrij in te delen zijn, zowel in grond plan als in hoogte, dankzij het innovatieve betonskelet. De hoogte van de lofts bedraagt meer dan 4,5 meter. Die aanpasbaarheid is één van de grootste troeven van deze woontypologie, naast het cultuurhistorische en het participatieve aspect.

Maatschappelijke relevantie en collectieve meerwaarde

“Iedereen doet mee. We wilden openheid en transparantie privilegiëren, en dat niet alleen op architecturaal gebied. Bewoners kunnen er levenslang wonen. Kunnen mee evolueren met het gebouw” zegt Bart Hoylaerts. “Een gemeenschapsgevoel dat met de gemeenschappelijke tuin nog versterkt zal worden. Zo zijn er verschillende ingrepen die dit verder zullen aanwakkeren: een moduleerbare groenten- en kruidentuin, een gemeenschappelijke tuintafel, terrassen, plaatsen waar kinderen kunnen spelen… De grondgebonden woonunits hebben elk een geprivatiseerd terras dat overloopt in de gemeenschappelijke tuin. Het poortgebouw zal een commerciële functie krijgen die nog een extra boost aan de site zal geven.”

a2o tracht steeds om mens en ruimte met elkaar te verbinden. Dat principe wordt bij het project van ‘De Chocoladefabriek’ voortreffelijk toegepast. De toekomstige bewoners worden actief via een participatietraject bij het ontwerp betrokken. Zo zijn er geregeld activiteiten en bewonersvergaderingen. Iedereen legt zijn steentje bij. En zo wordt de slapende reus van Nerem stilaan wakker…

Tekst: Stéphanie Poppe
Foto’s: Nick Cannaerts
Visualisaties: a2o

a2o
Vissersstraat 2 – 3500 Hasselt
Timmerhoutkaai 4 – 1000 Brussel
t. 011 26 03 30
info@a2o.be – www.a2o.be